تئوری موسیقی ایرانی ( بخش سوم )
تئوری موسیقی ایرانی
( بخش سوم )
فواصل در دستگاه های موسیقی ایرانی
با کسب اجازه از محضر اساتید موسیقی سنتی ایرانی می خواستم مطلبی چند در خصوص فواصل در درجات دستگاه های موسیقی ایرانی عرض نمایم. همانظور که میدانید موسیقی ایرانی از هفت دستگاه تشکیل میشود: شور، همایون، ماهور، سه گاه، چهارگاه، نوا و راست پنجگاه. دستگاه شور علاوه بر گوشه های مخصوص بخود دارای چهار متعلقه آوازی است که هرکدام گوشه های مخصوص بخود را دارند: آواز ابوعطا، دشتی، افشاری و بیات ترک. دستگاه همایون نیز دارای یک متعلقه آوازی است که عبارتست از آواز بیات اصفهان. تفاوت آواز ها با دستگاه اصلی علاوه بر متغیر بودن بعضی از نتها ( که مداوم تبدیل به کرون و بکار میشوند)، نت پایه یا شاهد است. اولین نت در هر دستگاه نت شاهد یا تونیک نامیده میشود.
در تصویر زیر فواصل پرده ای در هر دستگاه را نشان داده ام :
در تصویر زیر نیز مثالی برای هر دستگاه بر اساس نت شاهد لا داده ام:
در انتها به توضیحات زیر توجه نمایید:
1-پرده بندی در دستگاه نوا دقیقا مثل شور است با این تفاوت که نت شاهد آن از درجه چهارم دستگاه شور شروع می شود.
2-پرده بندی در دستگاه راست پنجگاه دقیقا مثل ماهور است.
3-در دستگاه شور و متعلقات آوازی آن معمولا درجه دوم،پنجم و ششم متغیر بوده و بطور مداوم کرون و بکار می شود.
•در آواز ابوعطا نت شاهد درجه دوم شور است. نت متغیر درجه دوم و ششم شور است.
•در آواز دشتی نت شاهد درجه پنجم شور و همان نت ، نت متغیر است.
•در آواز افشاری نت شاهد درجه چهارم شور و نت متغیر درجه ششم شور است.
•در آواز بیات ترک نت شاهد درجه سوم شور است
4-آواز بیات اصفهان متعلق به دستگاه همایون بوده و معادل گام مینور در موسیقی کلاسیک غربی است. نت شاهد درجه چهارم دستگاه همایون بوده و فواصل ربع پرده در همایون حذف میشوند ( لا،سی،دو،ر،می،فا،سل،لا).