استاد جلیل شهناز - شهسوار تار
استاد جلیل شهناز
شهسوار تار
استاد جليل شهناز
1 خرداد 1300 در اصفهان ديده به جهان گشود، پدرش شعبان خان علاقه وافری به موسيقی اصيل ايرانی داشت به همين سبب منزلش محل آمد و شد هنرمندان زمان خود بود.
شهناز از كودكی به موسيقی علاقهمند شد و نواختن تار را در نزد عبدالحسين شهنازی و برادر بزرگ خود حسين شهناز كه به خوبی ساز می نواخت، آغاز كرد.پشتكار زياد و استعداد شگرف جليل به حدی بود كه در سنين جوانی از نوازندگان خوب اصفهان شد و در همان سنين جوانی به تهران آمد و فعاليت خود را با تكنوازی در راديو و اجرا در اركسترهای مختلف اين رسانه ادامه داد و پس از مدتی كوتاه با همكاری در گلها فعاليت هنری خود را ادامه داد.
استاد جليل شهناز با سفر به تهران و اقامت به عنوان كارمند افتخاری شهرداری شد. اين زمان مصادف بود با پخش برنامههای تخصصی موسيقی از راديو و تلويزيون كه جليل شهناز از تكنوازان بی بديل اين دوران بود. امكانات ضبط و استوديوهای تازه به خدمت گرفته راديو تلويزيون اين فرصت را به او داد تا بتوانند با پنجه و مضراب سحر آميز خويش دل هر شنونده و بينندهای را تسخير كند.ضبط برنامههای فراوان و نيز كنسرتهای مختلف با نوازندگان و خوانندگان معروف آن عصر در تهران حاصل اين دوران است.
اين نوازنده تار در طول زندگی هنری خود با هنرمندان والای كشور از جمله حبيبالله بديعی،پرويز ياحقی، همايون خرم، علی تجويدی ، منصور صارمی، رضا ورزنده، ناصر افتتاح، جهانگيرملك، اسدالله ملك، حسن كسايی، محمد موسوی، تاج اصفهانی، اديب خوانساری ، محمودی خوانساری ، حسين خواجه اميری ، محمد رضا شجريان و غيره همكاري داشته است.
تكنوازی و دو نوازی به همراه تنبك در داخل و خارج از كشور، ضبط كاستهای مختلف چه بصورت تكنوازی يا جواب آواز، كنسرت بهمراه گروه استادان به سرپرستی استاد فرامرز پايور بخشی از زندگی باشكوه هنری استاد شهناز را در اين دوران تشكيل می دهد.
آخرين اجرايی كه از استاد شهناز پخش شده مربوط است به همايش چهرههای ماندگار است كه به درخواست دست اندركاران اين برنامه ايشان به نوازندگی پرداختند كه با وجود ضعف جسماني و عدم آمادگي قبلی هنوز نشانههايی از نبوغ و تسلط ايشان در نوازندگی به چشم ميخورد.
سال گذشته رديف سازی و آوازی موسيقی ايران با ساز جليل شهناز و همراهی آواز علی رستميان با عنوان دفتر تار و آواز توسط انتشارت چهارباغ منتشر شد
این نوازنده تار در طول زندگی هنری خود با هنرمندان والای کشور از جمله فرامرز پایور، حبیب الله بدیعی، پرویز یاحقی، همایون خرم، علی تجویدی، منصور صارمی، رضا ورزنده، امیر ناصر افتتاح، جهانگیر ملک، اسدالله ملک، حسن کسائی، محمد موسوی، تاج اصفهانی، ادیب خوانساری، محمودی خوانساری، عبدالوهاب شهیدی، اکبر گلپایگانی، حسین خواجه امیری و محمد رضا شجریان همکاری داشتهاست.
وی در دههٔ ۱۳۶۰ همراه با فرامرز پایور (سنتور)، علی اصغر بهاری (کمانچه)، محمد اسماعیلی (تنبک) و محمد موسوی (نی) «گروه اساتید» را تشکیل داد و با این گروه، مسافرتهای متعددی به کشورهای اروپایی، آسیایی و آمریکا داشت.
وی در سال ۱۳۸۳ به عنوان چهره ماندگار هنر و موسیقی برگزیده شد. همچنین در ۲۷ تیر سال ۱۳۸۳، مدرک درجه یک هنری (معادل دکترا) برای تجلیل از یک عمر فعالیت هنری به جلیل شهناز اهدا شد.
در سال ۱۳۸۷، محمدرضا شجریان، گروهی که با آن کار میکرد را به افتخار جلیل شهناز، گروه شهناز نام گذاشت.
جلیل شهناز، علاوه بر نواختن تار، که ساز اختصاصی اوست، با نواختن ویولون، سنتور و تمبک نیز آشنایی دارد. معروف است که او در شیوه نوازندگی میتواند با ساز خود علاوه بر نواختن، آواز هم بخواند.
شجريان: شهناز استاد من است
استاد محمد رضا شجريان در مراسم نکوداشت جليل شهناز و يادمان درويش خان که چهارشنبه بيست و پنجم مرداد ۸۵ در فرهنگسرای هنر برگزار شد آواز خود را مديون صدای ساز او اعلام کرد و گفت :«ساز شهناز خاص اوست. درست مثل اثر انگشت. پيام او را کسی نمی تواند تقليد کند. من تنها خواننده ای هستم که استادم را يک نوازنده می دانم.»
شجريان دست در دست استاد شهناز
شجريان ادامه داد: «من ساز شهناز را تنها دوست دارم ،حتی دوست ندارم با آن تنبک بزنند. تنها کسی که با او يگانه بود حسن کسايی بود. آنها در کنار هم يک پارچه هستند. شهناز به بيان واقعی رسيده است .آنچه تصوير مي کند در لحظه رخ می دهد و هرگز با جمله ديگرش يکی نيست چون او خالق است. رديف را آموخته اما سر در گرو آن ندارد.»
داريوش پيرنياکان هم به وجوه مشترک درويش خان و استاد شهناز اشاره کرد: «اين دو هنرمند بزرگ در دو دوره مختلف تاريخی نوآوری هاي زيادی را در ساز خود ارائه کردند. امروز عده ای بر طبل رديف و عده ای بر نبود آن می کوبند. رديف شيوه آموزش موسيقی است. اگر کسی آن را نياموزد به درجاتی که بايد نمی رسد. موفقيت اين دو هنرمند به اين دليل است که هر دو با اشراف بر رديف دست به نوآوری و ابداع می زنند. او بخش هايی را وارد موسيقی کرد که تا به آن روز در موسيقی وجود نداشته بود.»
پيرنياکان ادامه داد: «چهار مضراب هايی که استاد شهناز در موسيقی آورده در موسيقی ايرانی بی نظير هستند. او موسيقی تازه ای را ابداع كرد . جواب آواز های شهناز بی نظير است. جوان ها بايد بيشتر به اين نمونه ها گوش دهند. متاسفانه بيشتر جواب های آواز امروز سست و بی پايه است. من با ساز شهناز به موسيقی علاقمند شدم.»
"آن دانيلو" كارشناس فرانسوی موسيقی شرق درباره جليل شهناز می گويد : اين هنرمند در نوع خود يكی از برجستهترين نوازندگان جهان است.
استاد"فريدون حافظی" نوازنده 84 ساله تار،جليل شهناز را از افتخارات موسيقی اصيل ايرانی می داند.
وی افزود: نوازندگان معدودی در تار ظهور كردهاند كه به جز پنجههای جاودويی صاحب سبك هستند كه استاد شهناز از آن جمله است.
وی "علی اكبر شهنازی"،" عبدالحسين شهنازی"، "جليل شهناز"، "فرهنگ شريف" و "لطفالله مجد" را از نوازندگان تار در تاريخ موسيقی ايرانی دانست .
دكتر مصطفی الموتی درباره جلیل شهناز می گوید:
یكى از هنرمندانى كه هنگام اقامت در ایران شناختم جلیل شهناز بود كه همه او را استاد مسلم تار و سه تار مى دانند. جلیل شهناز نه تنها در میان هنرمندان ایران مورد احترام خاصى بود بلكه به علت صفات ممتاز اخلاقى كه داشت در هر مجمع و محفلى كه شركت مى كرد با روش متین خود توجه و احترام همگان را جلب مى كرد و شاگردان زیادى هم تعلیم داده بود.
جامعه هنرمندان معتقدند جلیل شهناز که اکنون در ایران نیز زندگی می کند، از اساتید مسلم تار و سه تار است.
مرتضى حسینى دهكردى در مجله (ره آورد) چنین مى نویسد:
یكى از هنرمندان به نام كشور جلیل شهناز است كه سالیان دراز به زندگى مردم صفا و معنى بخشید. او نغمه سراى آرزوها و تمنیات چند نسل از جامعه خویش به شمار مى رود.
در برنامه های مختلف، تجلیل های بسیاری از وی شده است و اگر از مراسم چهره های ماندگار، كه سال پیش از شبكه ۲ سیمای جمهوری اسلامی پخش شد - به دلیل عدم نمایش ساز استاد - صرف نظر كنیم، آخرین تجلیلی كه از وی گشته است، در تاریخ ۲۷ تیر ۱۳۸۳ می باشد.
در این تاریخ مدرك درجه یك هنری (معادل دكترا) به جلیل شهناز نوازنده صاحب نام ایرانی اعطا شد. به منظور تجلیل از یك عمر فعالیت هنری جلیل شهناز در موسیقی ایران با حضور دكتر محمد ایمانی معاونت امور هنری وزارت فرهنگ، دكتر حسن خالقی معاون آموزش وزارت علوم، دكتر مجتبی صدیقی معاون پژوهشی سازمان مدیریت و برنامه ریزی و همچنین كارشناسان موسیقی دكتر حسن ریاحی، كامبیز روشن روان و مجید كیانی، لوح درجه یك هنری و مدرك معادل دكترا به ایشان اعطا شد.
بسیاری از آثار این استاد، هنوز هم منتشر نشده است. از این دسته آثار در طول تاریخ ایران كم نبوده اند. چه بسیار آثاری از نوازندگان و خوانندگانی كه پس از مرگشان منتشر شد و یا از رادیو پخش گشت. از آن جمله آثار فرهاد مهراد !! بسیاری از آثار موزیسینهای بزرگ ایرانی، كه دار فانی را وداع گفتهاند و یا در سالهای واپسین حیات به سر میبرند یا منتشر نشده و یا در آرشیوهای خصوصی نگهداری میشوند كه از میان این هنرمندان میتوان به شادروان رضوی روستایی، تاج اصفهانی، جلیل شهناز، علی تجویدی، سیاوش زندگانی، امیر بیداریان و ... اشاره كرد.
استاد حسن کسائی: شناخت موسیقی کار هرکسی نیست. همه موسیقی را گوش میدهند و دوست میدارند اما کسی که سره را از ناسره تشخیص بدهد و بتواند درک مقاماتی را که استاد شهناز نواختهاند داشته باشد بسیار نادر است. همه ساز میزنند و همه خوب ساز میزنند ولی قدرت نوازندگی و محفوظات و لحظات موسیقی که آقای شهناز میدانند و اجرا کردهاند، چیزی که در دست همگان باشد نیست. یعنی ردیف موسیقی ایران نیست. قدرت آقای شهناز در جواب دادن و دونوازی خارق العادهاست. من ۶۰ سال با ایشان همنوازی کردهام و ساز بنده با ساز شهناز گره خوردهاست.
علی تجویدی، هنرمند پیشكسوت موسیقی، در این خصوص گفت :
دولت و نهادهای فرهنگی و موسیقی وظیفه دارند تا این آثار را منتشر كنند و یا اینكه بخش خصوصی را تقویت كنند تا به این امر اهتمام ورزد. بر پایه این گزارش پیشتر نیز، هنرمندانی چون داریوش پیرنیاكان آثار بازمانده از بزرگان موسیقی را میراث فرهنگی و معنوی ایران خوانده و خواستار حفظ و انتشار آن شده بودند.
و امروز، نوای ساز اوست كه در پس كوچه های این شهر، هنوز هم هست.
ممكن است بسیاری از شما نام جلیل شهناز، پدر تار ایران را نشنیده باشید، ولی مطمئنا بارها در كاست ها و آهنگ هایی كه شنیده اید، ساز او نیز دخیل بوده است.
امروز، استاد پیر، كه مدتهاست، از بیماری قلبی و عصبی رنج می برَد، در بیمارستان برای چندمین بار بستری است و كلیه هایش نیز از كار افتاده است.
استادی كه پس از سكته مغزی شدیدی كه سال های پیش داشت، دستانش، و آن پنجه خوبش دیگر بر ساز و همدمِ قدیمی اش می لرزید، دوباره که دیدمش، بدنش نیز، بر لرزه افتاده بود.
به نقل از روزنامه شرق، استاد جلیل شهناز، در اسفند ماه ۱۳۸۳ در بیمارستان بستری شده است و همسر ایشان در پاسخ به این پرسش كه آیا از استاد حمایتی می شود یا نه، این چنین پاسخ داده اند :
« ما بیمه شهرداری هستیم، من نمی توانم چیزی بگویم»
در آستانه فصل بهار، بیماری، تیشه به ریشه استاد موسیقی ایران زده است و آرزو دارم كه خداوند بار دیگر نیز او را از امان مرگ برهاند تا یك بار دیگر، در كنار خانواده و نوای سازش، به استقبال سال نو برود و ما نیز بار دیگر بتوانیم صدای تارش را با پنجه او بشنویم.
چند کلیپ از استاد جلیل شهناز
شیرین نواز تار استاد جلیل شهناز
تار استاد جلیل شهناز (دشتی)
آواز استاد قوامی و تار استاد شهناز(دستگاه شور )
افسانه تار ایران
سلطان قلبها از سلطان تار
بگذار تا مقابل روی تو بــــــگذريم